• ZWIERZYNIEC „ŽVĖRINČIUS”
wieś Laukstenai, starostwo Degaicziai (Degaičiai), rejon telszański. Tel. kom. 8 686 33137
Zwierzyniec założony w 1996 r. w leśniczówce Ubiszki (Ubiškės) w celu zapoznania społeczeństwa z życiem dzikich zwierząt. Mieszkają tu puchacze, rysie, wilki, muflony, daniele, niedźwiedź Timas, locha Jadzė oraz małe dziki. Dla wygody odwiedzających w celu obserwowania życia dzikich zwierząt zbudowano dwa place obserwacyjne oraz altanę, pustelnię, plac zabaw dla dzieci, jest także dąb z domkami dla ptaków oraz tablica z opisem najbardziej rozpowszechnionych na Litwie zwierząt i ptaków.

Katedra Św. Antoniego Padewskiego w Telszach (Telšiai). Autor zdjęcia A. Žebrauskas	Podziemia katedry. Autor zdjęcia A. Žebrauskas

• CENTRUM SELEKCJI STRUSI
wieś Brizgai, rejon telszański. Tel./faks (8 46) 314659. Tel. kom. 8 682 25501
Gospodarstwo strusi należące do Jonasa Molnikasa jest jednym z największych na Żmudzi, należy do 5 największych litewskich gospodarstw. Jest tu zbudowana farma, inkubator, urządzona zagroda dla strusiów. Zwiedzanie wyłącznie po wcześniejszej rezerwacji.

• MUZEUM J. ANDRIUSEVIČIUSA W GAULĖNAI
wieś Gaulenai (Gaulėnai), starostwo Upyna, rejon telszański. Tel. kom. 8 682 49806

To muzeum o charakterze krajoznawczym założone w szkole początkowej w Gaulenai. Wystawiany jest tu materiał archeologiczny pochodzący z najwcześniejszego okresu (neolitu) oraz materiał historyczny z późniejszych okresów pochodzący z okolic miejscowości Szatrija (Šatrija), Gaulenai (Gaulėnai), Maudżiorai (Maudžiorai), Łukniki (Luokė).

• MUZEUM KRAJOZNAWCZE W WIEKSZNALIAI (VIEKŠNALIAI)
wieś Wieksznaliai (Viekšnaliai), starostwo Łukniki (Luokė), rejon telszański. Tel. (8 444) 67735
Z okolicznych wsi zebrano ponad 1000 eksponatów gospodarstwa domowego wsi, które są eksponowane w 4 pokojach. W 2001 r. eksponaty do muzeum wniósł Litwin mieszkający w Ameryce J. Kojelis. Na jego cześć urządzono kącik. Muzeum zostało założone w szkole początkowej w Wieksznaliai (Viekšnaliai).

• DWOREK WE WSI PAWIRWITIS (PAVIRVYTIS)
Tryszki (Tryškiai), rejon telszański. Tel. kom. 8 692 89388
To drewniany dworek z XVIII w., niegdyś należący do rodziny szlacheckiej Szemetów. W dworku znajdowała się wielka kolekcja dzieł sztuki, która została zachowana w czasie Pierwszej Wojny Światowej, jednak w 1940 roku została wywieziona przez rosyjskich żołnierzy w nieznanym kierunku. Obok dworku rosną dwa ogromne dęby. Obwód jednego z nich – 6,20 m, drugiego – 5,60 m.

• DWOREK W BIRŻYNIANACH (BIRŽUVĖNAI)
wieś Birżyniany (Biržuvėnai), starostwo Łukniki (Luokė)., rejon telszański.
Obecnie Birżyniany (Biržuvėnai) – to wartościowy przykład dużego drewnianego dworku z XVIII-XIX w., odzwierciedlający rozwój takich dworków w okresie feudalizmu. Dwór w Birżynianach (Biržuvėnai) był odbudowany w 2011 r. Podczas restauracji domu starano się zachować jego autentyczność. Dom upiększają meble w starym stylu. Można tu zobaczyć autentyczne pochodzące z XVIII w. kafelkowe kominki, komin, kafelki podłogowe. Urządzono także poddasze, gdzie w większości znajdowały się pokoje mieszkalne. Zwiedzający będą mogli zobaczyć pokój gościnny, kuchnię, jadalnię, sypialnię, gabinet i inne pomieszczenia. Nieopodal domu są odbudowywane dom dla sług, stadnina oraz wozownia.

• DWÓR W DŻIUGINENAI (DŽIUGINĖNAI)
wieś Dżiuginenai (Džiuginėnai), starostwo Gadunawas (Gadūnavas), rejon telszański. Tel. (8 444) 70282
Dwór składa się z 4 budynków. Życie tego dworu jest związane ze znaną szlachecką rodzina Górskich, z pisarką Žemaite, ze żmudzkim artysta, badaczem sztuki, fotografem J. Perkovskisem.

• DWÓR W BREWIKACH (BRĖVIKIAI)
wieś Brewiki (Brėvikiai), starostwo Gadunawas (Gadūnavas), rejon telszański. Tel. kom. 8 698 28852 (dwór można zwiedzić po wcześniejszym uzgodnieniu).
Dwór od dawien dawna należał do żmudzkich bojarów z rodziny Narutowiczów. Do dnia dzisiejszego pozostał drewniany dom mieszkalny, stodoła, pozostałości piwnicy, część starej alei. zaczęto urządzać muzeum imienia Stanisława Narutowicza.

• DWÓR ŻMUDZKIEGO KRÓLA RINGAUDASA W GOSPODARSTWIE AGROTURYSTYCZNYM A.GEDVILASA
Riszkenai (Ryškėnai), rejon telszański. Tel. (8 444) 70614
A.Gedvilas budując dwór miał na celu nie tylko wykorzystać moce twórcze, ale także zwrócić uwagę na starożytną historię Żmudzi.

• MUZEUM BISKUPSTWA ŻMUDZKIEGO
ul. S. Daukanto 6, Wornie (Varniai), rejon telszański. Tel./faks.: (8 444) 47455, tel. kom. 8 687 20198.
E-mail: ai@varniai-museum.lt, http://www.varniai-museum.lt
Żmudzkie Muzeum Biskupstwa zostało założone w 1999 r. w budynku utrzymywanym w stylu późnego baroku, w byłym seminarium żmudzkich księży, zbudowanym w 1770 r. dzięki staraniom biskupa Jana Dominika Łopacińskiego.

• KATEDRA W WORNIACH (VARNIAI) – KOŚCIÓŁ ŚW. PIOTRA I PAWŁA
ul. M. Valančiaus 4, Wornie (Varniai), rejon telszański. Tel./faks. (8 444) 47455
Ten budynek ufundował przedstawiciel najsłynniejszej dynastii szlacheckiej WKL z drugiej połowy XVII w., biskup żmudzki Kazimierz Pac. Katedra jest przykładem architektury litewskiego dojrzałego baroku. Mieści się w niej wiele pomników sztuki: 12 ołtarzy, galeria portretów biskupów żmudzkich, wielki ołtarz oraz posągi wykonane przez mistrza z Królewca, wspaniałe i unikalne organy z XIX w. Katedra w Worniach (Varniai) jest swoistym panteonem, gdyż w krypcie biskupów pochowano 10 żmudzkich biskupów.

• PARK REGIONALNY W WORNIACH (VARNIAI)
wieś Ożtakiai (Ožtakiai), starostwo Wornie (Varnių), rejon telszański. Tel./faks.: (8 444) 47415, tel. kom.: 8 686 13153, 8 614 80893
E-mail: varniu-rp@takas.lt, http://www.varniuparkas.lt
Park został założony w 1992 r. w celu ochrony krajobrazu żmudzkiego centralnego wzgórza i jezior, jego przyrodniczego ekosystemu oraz wartości dziedzictwa kulturowego.

• ŚCIEŻKA POZNAWCZA W LESIE JOMANTAI
las Jomantai, starostwo Wieszvenai (Viešvėnai), rejon telszański.
Główne przeznaczenie ścieżki w lesie Jomantai jest poznawcze: stworzyć możliwość zapoznania się z lasem, znajdującymi się tu pomnikami przyrody, mieszkańcami lasu, korzyściami czerpanymi z lasu przez człowieka, pracą leśnika, zagospodarowaniem lasu, starymi tradycjami.

• ŚCIEŻKA BOTANICZNA DEBESNAI
wieś Graużai (Graužų), starostwo Wornie (Varniai), rejon telszański.
Główne przeznaczenie ścieżki Debesnai – zapoznać zwiedzających park z unikalną różnorodnością roślinności mokradeł, z dominującymi rodzajami oraz ich wspólnotami. Ścieżka znajduje się w dolinie rzeki Varnelė, tam, gdzie wypływa z jeziora Lūkstas, nieopodal miasteczka Wornie.

---

Żmudzkie muzeum wsi. Autor zdjęcia T. Lekavičius	Zwierzyniec „Žvėrinčius”

---

• ŚCIEŻKA POZNAWCZA NAD JEZIOREM ILGIS
las w Dżiuginenai (Džiuginėnų), starostwo Ryszkenai (Ryškėnų), rejon telszański.
Główny cel ścieżki – zapoznać społeczeństwo z roślinnością lasu oraz dostosować go do aktywnego odpoczynku. Jest to lubiane przez mieszkańców Telsz (Telšiai) miejsce wypoczynkowe w rezerwacie krajobrazowym Germantas nad jeziorem Ilgis. W 2005 roku dookoła jeziora Ilgis urządzono ścieżkę poznawczą dla pieszych. Urządzono tu ścieżka jest zrobiona z desek wzdłuż brzegu jeziora, nad wodą na filarach zbudowane są punkty widokowe.

• GÓRA „PANŲ KALNAS”
wieś Pasruoje (Pasruojė), starostwo Gadunawo (Gadūnavo), rejon telszański.
W lesie, nieopodal głównej drogi „Telsze (Telšiai) - Seda“, mniej więcej na 10 km stoi krzyż, który wskazuje drogę prowadzącą w głąb lasu, gdzie znajdziemy górę „Panų kalnas”, inaczej jeszcze zwaną „Mergakalnis”. Góra „Panų kalnas” – to góra słynna z opowiadań, porośnięta sosnami, pokryta mokradłami. Dzisiaj na górze „Panų kalnas” odbywają się Msze Św. Górę odwiedzają pielgrzymi, dookoła kaplicy układają krzyże i krzyżyki.

• GÓRA „SPRŪDĖS KALNAS”
wieś Szauksztelis (Šaukštelis), starostwo Wornie (Varniai), rejon telszański.
Góra zamkowa „Sprūdės kalnas” zajmuje terytorium o wielkości około 26 ha. Są tu pozostałości rowów obronnych, wałów o wysokości do czterech metrów. Z góry zamkowej otwiera się widok na wądół w Worniach, gdzie znajdują się jeziora Birżulis (Biržulis) i Lukstas (Lūkstas), dobrze widoczne są Wornie, Łukniki (Luokė), góry zamkowe „Šatrijos kalnas”, „Girgždūtės kalnas”, „Medvėgalio kalnas”. W 2011 r. góra „Sprūdės kalnas” został dostosowana do zwiedzania przez turystów: urządzono dojazd, parking, drewniane schody, tablicę informacyjną, punkt widokowy. Punkty widokowe zostały zaopatrzone w tablice informacyjne o innych obiektach widocznych z góry „Sprūdės kalnas”. Został ukształtowany system ścieżek, aby zwiedzający mogli zapoznać się z najpiękniejszymi widokami, widowiskowymi tarasami, obrzędowymi słupami.

• GÓRA „ŠATRIJOS KALNAS”
wieś Paszatrija (Pašatrija), starostwo Łukniki (Luokė), rejon telszański.
Szatrija (Šatrija) – to jeden z najbardziej słynnych pomników przyrody nie tylko na Żmudzi, ale też w całej Litwie. Okolice góry zostały ogłoszone rezerwatem krajobrazowym Szatrijos (Šatrijos), jego powierzchnia wynosi 813 ha. Wysokość góry „Šatrijos kalnas” – 228 m n.p.m. Według archeologów na wierzchołku góry stał drewniany zamek, a na zboczu góry już od II w. p.n.e. mieszkali ludzie. Uważa się, że było tu jedno z najważniejszych centrów starożytnej wiary Litwinów zniszczone po wprowadzeniu na Żmudzi chrześcijaństwa.

Z góry „Šatrijos kalnas” rozpościerają się szerokie i jasne pagórkowate widoki – można dojrzeć górę Medwegalis (Medvėgalis) znajdujący się w odległości 35 km, trochę bliżej są widoczne inni żmudzcy olbrzymi: Girgżdute (Girgždūtė), Moteriatis (Moteraitis), Sprude (Sprūdė). Także można dojrzeć Łukniki (Luokė), Wieksznaliai (Viekšnaliai), Upyna, Gaulenai (Gaulėnai), Użwentis (Užventis), wieże katedry w Telszach.

• RZEŹBA „MEŠKOS PĖDA“ („STOPA NIEDŹWIEDZIA”)
al. Turgaus, Telsze (Telšiai)
Rzeźbiarz – Osvaldas Neniškis, architekt – prof. Algirdas Žebrauskas. Jeżeli włożysz swą rękę do ściśniętej łapy, możesz być pewien, że będziesz silny i mocny jak niedźwiedź. To miejsce legendarnego żmudzkiego totemu Stopa Żmudzkiego Niedźwiedzia wskazującego miejsce stolicy krainy.

 • RZEŹBA „ŽEMAITIJOS GAUBLYS“ („GLOBUS ŻMUDZI”)
al. Turgaus 17, Telsze (Telšiai)
Autor – student Artūras Valiūnas, kierownik pracy – artysta Romualdas Inčirauskas, architekt – prof. Algirdas Žebrauskas. Zbudowana w 2008 r. Idea autora obiektu kulturowego – intelektualna odpowiedź dla tych, którzy myślą, że Żmudzinów nie ma. Żmudzkie miejscowości znajdujące się na globusie odpowiadają realnej mapie Żmudzi, a Telsze (Telšiai), jak Rzym, jest miastem na siedmiu wzgórzach.

• RZEŹBA „ŽEMAITIJOS LEGENDOS“ („ŻMUDZKIE LEGENDY”)
ul. Respublikos, Telsze (Telšiai)
Autor/rzeźbiarz – Romualdas Kvintas, architekt – prof. Algirdas Žebrauskas. Pomnik zbudowany w 2008 r. Pomnik przedstawia misiów i dzieci Żmudzinów niosących na plecach niedźwiedzia – matkę Żmudzi. Rzeźba przypomina o wciąż żywych legendach o niedźwiedziach, które pomagały Żmudzinom opiekować się i wychowywać dzieci. Po delikatnym potarciu nosa niedźwiedzia można spodziewać się spełnienia dobrych życzeń.

---